Trophallaxis

Trophallaxis bij onze honingbij.

Bij de honingbij betreft trophallaxis alleen het uitwisselen van stoffen via mond-op-mond contact. Bij andere dieren kan het (ook) gaan om mond-op-anus contact.

Trophallaxis wordt bij onze honingbij meestal geïnitieerd door de "vragende" werkbij die haar slurf uitsteekt naar de bovenkaken van een andere werkbij die als reactie hopelijk donor wordt. De "vrager" richt daarbij ook haar antennes naar die potentiele donor. Als de donor op het verzoek ingaat ontstaat er naast de uitwisseling via de monddelen tevens een intensief contact tussen beider antennes. Trophallaxis kan een paar seconden, maar ook een paar minuten duren.

Een leggende koningin krijgt al haar voedsel via trophallaxis van de hofstaat, en ook darren krijgen al hun voedsel via trophallaxis. In het contact met de donor gebruikt de dar naast zijn antennes ook nog zijn voorpoten.

Onze honingbijen gebruiken trophallaxis niet alleen voor het uitwisselen van voedsel, maar ook voor het uitwisselen van stoffen waarmee elkaars gedrag en/of ontwikkeling wordt beïnvloed. Enkele voorbeelden:

• De bijen in de hofstaat voeren de koningin niet alleen, ze likken haar ook. Ze nemen dan feromonen van de koningin op die vervolgens via trophallaxis door het gehele volk wordt verspreid. Ook overdracht van deze stoffen via de antennes lijkt daarbij een grote rol te spelen.
• Haalbijen geven middels trophallaxis stoffen aan de thuisbijen die er voor zorgen dat die thuisbijen geen haalbijen worden. Als er minder haalbijen zijn dan zullen er door een gebrek aan die stof dus wel meer thuisbijen haalbijen worden.

Het woord trophallaxis werd voor het eerst gebruikt in 1918 door de entomoloog William Morton Wheeler.

Het middels trophallaxis verspreiden van deze stoffen gebeurt zeer effectief. Een kleine hoeveelheid "gemerkt" suikerwater blijkt na twee dagen al nagenoeg over het gehele bijenvolk te zijn verspreid.

Deze efficiëntie heeft ook een nadeel. Ook virussen kunnen zo heel snel binnen het bijenvolk worden verspreid.

Ook als de werkbijen alleen voedsel uitwisselen is er meestal toch al sprake van een communicatie. Zo:

• gaat de bijendans gepaard met trophallaxis om aldus de ontvanger te informeren over de beschikbaarheid en de smaak en reuk van de te fourageren nectar, en
• "begrijpen" de haalbijen uit het eiwitgehalte van de van voedsterbijen ontvangen voedersappen of er meer of minder stuifmeel moet worden gehaald.

Een geringere bereidheid bij de voedsterbijen om de andere bijen middels trophallaxis te voeren geeft ook een signaal: dat er te weinig voedsel is.

Trophallaxis maakt het ook mogelijk dat de zogeheten verwarmingsbijen met hun warmte in het broednest kunnen blijven.

Ook vogels en wolven kunnen voedsel opbraken om daarmee hun jongen te voeren, en ook dit gedrag wordt trophallaxis genoemd. Jonge wolven likken de kop van hun ouders om deze trophallaxis te stimuleren. Onze tamme wolven, oftewel honden, likken soms het gezicht van hun baasje. Kan dat wellicht worden opgevat als een teken van honger?

In onderstaand filmpje trophallaxis door onze honingbij.